KIJK OM JE HEEN

Relatieproblemen
De Spijspotten zijn weggehaald! Vlak voor Kerst is het gebeurd. Nu is het echt uit tussen Wageningen en de Universiteit. Die zou ons eeuwig voeden in ruil voor een plek om te wonen, te werken, te leren en te spelen voor al haar studenten en medewerkers. Het is alsof een geliefde haar sleutels heeft teruggevraagd. Daar staat ze, met de rug naar je toe, armen over elkaar, kin omhoog. En jij staat er handwringend bij en weet niet wat je gedaan hebt om haar zó te verliezen. En vooral, wat je had moeten doen om haar niet kwijt te raken. Dat jij dat niet weet vindt zij weer stom. “Ik had zeker een kasteel voor je moeten bouwen, met een rode loper!” roep je woedend in je onmacht. Het antwoord is natuurlijk ja maar van een afstand zien we de dingen altijd scherper. Laten we het er even niet meer over hebben, ’t kan ook best weer goedkomen.  Laten we het over iets anders hebben, die Spijspotten zelf. Ik ga daar een heel eind op door want ik heb verderop een boodschap.

De Spijspotten
De Spijspotten hebben hun functie als beeldende kunst in de openbare ruimte geweldig vervuld en dat zullen ze op het Campusterrein waar ze zojuist zijn neergezet, tussen de Mansholtlaan en het Atlasgebouw, zeker weer doen: Mooi, krachtig, evenwichtig en met een sterke symboliek. Nu ze weg zijn zet ik er de schijnwerper op: De “Dans van de Spijspotten”, een groep van zeven bronskleurige aluminium vaten van 190 cm hoog, is in 1990 onthuld bij de opening van het Bestuurscentrum van Wageningen UR aan de Costerweg. Ze zijn gemaakt door beeldhouwer en omgevingskunstenaar Bas Maters. Hij leefde aan de rand van de Veluwe (Arnhem – De Steeg) van 1949 tot 2006. Hij was docent en vrij kunstenaar. Hij moet een inspirerend en charismatisch mens zijn geweest. In een van zijn rouwadvertenties las ik onder meer “een leven zonder hem is onvoorstelbaar”. Er staan 83 namen onder alleen al die ene advertentie. De Universiteit heeft bij haar 80ste verjaardag miniaturen van de Spijspotten laten maken in een schaal van 1 op 30. De dichteres Hester Knibbe heeft er een gedicht over geschreven, “Hongerpotten”, dat in 2004 in druk en in handschrift is opgenomen in de bundel “Water en Vuur – beelden en gedichten” (Uitgeverij Phidias) en in 2005 is afgedrukt in de bundel “ De buigzaamheid van steen”, uitgegeven door De Arbeiderspers. De Spijspotten zijn in 2010 beschreven door Petra Leenknecht, met een mooie foto van Carleen van den Anker, in het boek “Gebonden Verbeelding – Wageningse beelden bij hun gebouwen” van het Wageningse Comité Open Monumentendag.  Daarnaast is het natuurlijk in vakliteratuur vermeld. Het werk heeft, kortom, het respect en de documentatie gekregen die het verdient. Dat is wel eens anders en daarom geeft ik deze column de titel “Kijk om je heen”. Want dat is  mijn boodschap: We leven in Wageningen te midden van een massa kunst en andere visuele tekenen in de openbare ruimte maar hebben het er eigenlijk nooit over. De enige die er iets mee doet is Rondleidingen Wageningen in de vorm van een kleine kunstfietstocht. Het wordt tijd om er beter op te letten.

Beelden van Wageningen
De beelden van Wageningen lijken wel bij de omgeving te horen. Ze kunnen beschadigd of heel zijn, goed of slecht gedocumenteerd, verdwijnen en wegblijven of elders opduiken, er kan er zomaar eentje bijkomen; het is en blijft stil om ze heen. Dat heb ik ondervonden toen ik van voorjaar 2010 tot voorjaar 2011 in opdracht van de Gemeente Wageningen alle kunst in de openbare ruimte ging inventariseren. Bovenstaande gegevens over de Spijspotten en nóg massa’s feiten en foto’s  heb ik toen bij elkaar gehaald of zelf geproduceerd, Leo Eppink van Rondleidingen Wageningen heeft hierbij geholpen. Die organisatie, Cultuurinwageningen.nl, Platform Beroepskunstenaars Wageningen en Wageningen Monumentaal waren bij de voorbereidingen betrokken. Wageningen UR toonde interesse en leverde informatie. Het ging om de Wageningse bijdrage aan de website die de Provincie Gelderland in het leven wilde roepen om alle kunst in de openbare ruimte in Gelderland te inventariseren en zichtbaar te maken. Het model hiervoor was de site van de kunst in Nijmegen, nijmegen.nl/kos (Kunst Op Straat). De website beeldenvangelderland.nl is in juni van dit jaar van start gegaan. Het is een enorme klus geweest. Heel mooi dat ie er toch is gekomen, het is een schat aan informatie. Ik hoop dat ie wat gebruiksvriendelijker wordt en hopelijk komt er financiële armslag om correcties en updates uit te blijven voeren, om de rubriek kunstenaarsinformatie alsnog toe te voegen en om een versie voor smartphones te maken. Wageningen komt er op die site heel fraai af met op dit moment 94 vermelde beelden,  al is lang niet al mijn documentatie gebruikt en zijn ruim 90 specifiek Wageningse visuele objecten buiten de criteria gevallen  – materiaal dat staat te springen om een boekje, folder en/of website. Evengoed is de score aan opgenomen objecten hoog voor zo’n kleine gemeente, je ziet dat als je bij andere gemeentes kijkt. In Wageningen hebben duidelijk twee portemonnees, namelijk de gemeente en de universiteit, de aankopen gedaan. En dan zijn er ook nog particuliere bezittingen. Toen ik me inwerkte bemerkte ik de wisselende kwaliteit van de documentatie over al die kunst. Het meeste was redelijk beschreven, hetzij door de eigenaars, hetzij door anderen, maar ik denk dat het veel beter kan en moet.

Schrik en ontdekking
Veel recente veranderingen en verplaatsingen waren niet gedocumenteerd, er zit meer beweging in beeldende kunst in de openbare ruimte dan je denkt. Er zaten ook dieptepunten bij. Ik ga  niet met het vingertje wijzen maar ik noem er een paar om een indruk te geven. Particulier: Het Droomhuis is de documentatie kwijt over het beeld uit Zimbabwe – een moeder met kinderen –  dat in de tuin staat. WUR: Jarenlang heeft niemand geweten van wie de witte stalen kolom was ten noorden van de Campus, voor een gebouw van Unifarm (vroeger de Plantenziektenkundige Dienst). We vonden uit dat het van Margot Zanstra is. En van het beeld  van Vin Phuong , westelijk op de Campus, ontbreekt al jaren het grote bronzen schild. Gemeente: De maker van het tegeltableau op de Jenaplanschool, hoek Nobelweg – Dolderstraat, is onbekend. Bovendien is de helft er afgehakt ten behoeve van een aanbouw. Pantarijn: Een groot baksteenreliëf van Johan van Reede bij de ingang van het oude gebouw is bij de sloop in 2007 vernietigd. Belmonte / Beelden op de Berg: De installatie “Rolling Stone” door Ben Joosten, ter nagedachtenis aan Arboretumdirecteur Onno Wijnands, is verdwenen, de houten balken zijn verrot en uiteindelijk weggegooid, het tekstplaatje en de touwen zijn weg,  de gebruikte natuursteen ligt naamloos in het bos. Kerk: Het houten reliëf boven een zijdeur van de Grote Kerk op de Markt wordt al jaren ontsierd door een bovenmaatse noodverlichting. Wolfswaard: De inscriptie naast de voordeur die op de geschiedenis van dit historische pand duidt, en op de rol als verzetshaard in WO II (het geroofde bevolkingsregister moet daar nog ergens onder de grond zitten), gaat schuil achter een rozenstruik. Tenslotte: Helemaal schrikken was de roof, begin 2011, van het bronzen beeld van Marian Gobius voor de deur van de Hotelschool aan de Marijkeweg, een plastiek ter herinnering aan 50 jaar Maalderij en Bakkerij. Ik had het net voorgedragen voor opname op beeldenvangelderland.nl, maar kon het weer schrappen.

Kijk om je heen
Gelukkig staan hier mooie “ontdekkingen” tijdens mijn inventarisatie tegenover: De tegeltableau’s bij firma Zents achter de Hoogstraat (onlangs nog uitgebreid), de openluchttafel van Sharon Burggraaf op de Eng, het grindmozaïek van Lex van Voorst bij het voormalige postkantoor, de nieuwe gevelstenen door Toon Rijkers aan de Burgtstraat – Vijzelstraat, de muurschildering over de geschiedenis van Wageningen door Leang Leang in de Riemsdijkstraat, de Gedachtebank van Arjanne van der Spek zolang ie er nog staat aan de Costerweg, het conceptuele, dus niet meer zichtbare, huwelijk van drie eiken in het Arboretum door De Groot, Hindriks en Kamphuis, mozaïeken van Wim Mulder en Leo Schatz uit de WUR-gebouwen langs Kortenoord die nu in restauratie zijn en terugkomen in de wijk Nieuw Kortenoord, het monument voor niet uit Indië teruggekeerden aan de Costerweg, en nog meer – ik heb er in april 2011 in de bblthk een presentatie over gegeven, en daarbij suggesties gedaan voor themaroutes. Kortom: De Spijspotten zijn “weg”, er is of gaat nog meer van zijn plaats, maar er zijn nog vele beelden, plaquettes, reliëfs, inscripties en andere visuele kenmerken op te merken en te overdenken. Ze vormen mede het mozaïek van de identiteit van Wageningen en verdienen daarom aandacht. Dus kijk om je heen in 2012!

Laurens van der Zee voor cultuurinwageningen.nl, december 2011

SLUIT
SLUIT